نقش جزیره آشوراده در مناسبات ایران و روسیه در دوران قاجاریه و پهلوی اول

تحقق اهداف روسیه برای تسلط بر هندوستان، مستلزم عبور از خاک ایران و سلطه بر بخشهای مهم، از جمله سواحل دریای مازندران بود. این امر در دوره پتر کبیر سرعت و سازماندهی بیشتری پیدا کرد و باعث شد حملات مکرری به سواحل خزر ایران صورت گیرد. فساد و ناتوانی هیئت حاکمه و سوء سیاست قاجارها که منجر به کشمکش پیوسته با ترکمنها می شد، از یک سو و ممنوع بودن ایران از داشتن نیروی دریایی در دریای مازندران به موجب عهدنامه ترکمانچای، از سوی دیگر سبب شد تا روس ها جزیره آشوراده را تصرف کرده و به بهانه مبارزه با ترکمن ها، در آنجا پایگاهی تأسیس نمایند. سلطه روسیه بر جزایر آشوراده تا 1266 قمری که در این سال به دستور امیرکبیر بیرون رانده شدند، ادامه یافت. فقط بازرگانان روسی و موسسه تجارتی آنان باقی ماندندکه بعد از شهریور 1320 شمسی، دولت ایران توانست به استناد قراردادهایی که پس از استقرار حکومت شوروی، با حکومت جدید منعقد ساخته بود، جزایر آشوراده را در اختیار کامل خود گیرد. این پژوهش با استفاده از روش تحقیق اسنادی و کتابخانه ای، با هدف تبیین و تحلیل کلی علت حضور روسها در جزیره آشوراده، با این فرضیه اصلی که آیا دخالت های روسیه در جزیره آشوراده، جزو اهداف توسعه ارضی روسیه بوده است ویا تحت دلایل دیگری دنبال می شد ، به این نتیجه دست یافته است که دولت روسیه از سویی، مسئله هند و دستیابی به آن سرزمین و از سوی دیگر، به بهانه ایجاد امنیت برای کاروان های تجاری خود، حضور نظامی و برپایی پایگاه های نظامی در دریای خزر را مورد نظر قرار داده بود.